Foto: İbrahim Şahin
Gundêmîra üzerine
Gundemira (Çayçatı) Muş iline 76 km, Varto ilçesine 16 km uzaklıktadır. Güneyde Şerafettin dağları Kuzeyde Bingöl dağları arasında kurulu, Kulan, Baska, Dadîna, Dodan, Inalê, Qeregıwîc ve Çaxlek köyleri ile komşudur. Içinden gecip Murat nehrine bağlanan güllüce çayı köye ayrı bir güzellik katmaktadır. 20 haneli Güllice mezrasina sahip Gundemira 140 hane 1200 Nüfusa sahiptir.
Bölgede dönem içerisinde en önemli Ermeni yerleşim yeri olan ve Ermeni beylerinin kaldigi Gundêmîra adini burdan alir. Gundemirada yasayan Ermeni yazar Harry Finnis Blosse Lynch 1885 de köyde hicbir kürdün olmadığını 1914 ´e kadar olan dönem icerisinde yerlestirilildiğini söylüyor. Gundemira da 1800, Dodan 670, Baskan 575 ermeni yasamaktaydı. Bütün Ermeni Köyleri Sarukhaninan Ailesi tarafindan idare ediliyordu. 1900 lerde Kulan köyünden Cibranli Ahmet Ağa, Ermeni Köylerine birer oğlunu yerleştirerek kendi yönetimine aldı. Kendisi de Ermeni Sarukxan Ailesine mensup birinin kızıyla evliydi. Kulanlı Sülemin Ağa nın Oğlu Ali ağa da Gundemiran Ermeni ağasi Sarukxan Ağa nın kızı Gule ile evlenerek Gûdêmira´ya yerleşn ilk Kürt ailesi olmuştur. 1900 de Lyinch tarafindan Gundemira da cekilen fotoğraf´ta görüldüğü gibi bu dönemde iki katlı evler ve taştan yapılmış çatılı evler bulunmaktaydı. 1915 de Ermeni katliamı sonrasında değisik yerlerden gelen kürt Aileleri yerleşmiştir.
Halkın coğunluğu hayvancılıkla uğraşmakta, köyde bir torna atölyesi üc dükkan ve bir demir kaynak atölyesi bulunmaktadır. Her aileden birilerinin Avrupada olması nedeniyle köye disardan gelen sermaye, üretimi negatif şekilde etkilmektedir.
Kaynak: http://www.gundemira.com